گروه حقوقی- پیامک هایی که این روزها با اهداف تجاری و به صورت ناخواسته گوشی های تلفن همراه ما را پر کرده است، موضوعی است که قواعد حقوقی نسبت به آنها بی‌تفاوت نبوده اند.

مدرن شدن زندگی و پیشرفت جامعه در مسایل گوناگون، در بازه زمانی از یک طرف باعث برخوردار شدن افراد از یک‌سری منافع و تسهیلات و در نهایت موجب بالاتر رفتن کیفیت زندگی شهروندان خواهد شد. این موضوع امری کاملا بدیهی و مسلم است که بشریت به تجربه در طول زمان به آن کاملا واقف شده است. اما از طرف دیگر، ترقی دانش بشری و ساخت و توسعه دستگاه‌های نوین گاهی مشکلات جدیدی را در زمینه‌های گوناگون نسبت به زندگی اجتماعی مردم به وجود آورده است. اختراع وسایل ارتباطی نظیر تلفن از جمله پدیده‌هایی است که همگام با پیشرفت نظام اجتماعی، در زندگی افراد وارد شده است. در چند دهه اخیر ایجاد تشکیلات و دستگاه‌های پیشرفته باعث به وجود آمدن تلفن همراه شخصی شده است. به طورقطع این وسیله ارتباطی، گامی مثبت در جهت تسهیل ارتباطات افراد محسوب می‌شود.

ارتباط پیام های تبلیغاتی با نقض حقوق شهروندی

ایجاد مزاحمت تلفنی انواع مختلفی دارد. به عنوان مثال یکی از این مزاحمت‌ها زنگ زدن و حرف نزدن بوده است. اخیرا با توجه به گسترش سامانه‌های ارسال انبوه پیام کوتاه، تبلیغ کردن به وسیله ارسال پیام کوتاه در حجم وسیع از این طریق به شدت در حال رشد است. سوال اینجاست که آیا تبلیغ کردن اشخاص و گروه‌ها از طریق ارسال پیام کوتاه به شماره شخصی افراد، با تبلیغ کردن از طریق وسایل ارتباط جمعی نظیر روزنامه، تلویزیون، اینترنت و... در یک دسته قرار می‌گیرند؟ آیا حق بر تبلیغ کردن کالا و خدمات همان‌طور که در بخش نخست مجاز است، در قسمت اخیر نیز امری درست محسوب می‌شود؟ میزان تداخل این موضوع با حقوق شهروندی تا چه حد است؟ آیا این عمل موجب نقض حقوق انسانی می‌شود یا خیر؟

ایجاد مزاحمت با ارسال پیام‌های تبلیغاتی

اصولا داشتن یک خط ارتباطی از جمله شخصی‌ترین موضوعات یک فرد در زندگی‌اش است. ارسال پیام‌های کوتاه تبلیغاتی برای رسیدن اشخاص به یک منفعت شخصی به صورت تبلیغ شدن برای کالا یا خدمات آنهاست.

بنابراین از نظر منطقی و طبیعی، ایجاد مزاحمت و ورود به حریم خصوصی یک شخص و اجبار وی به دریافت چنین پیام‌های کوتاهی برای رسیدن به منفعت دیگری نادرست به نظر می‌رسد. شرکت مخابرات استان تهران اعلام کرد: بر اساس آیین‌نامه مربوط به مزاحمت‌های تلفنی که به اپراتورهای تلفن‌همراه ابلاغ شده است، پیامک های تبلیغی، مزاحمت تلفنی محسوب نمی‌شوند.

ارسال پیام کوتاه به مقصد مشترکان تلفن‌ همراه در صورتی تخلف محسوب می‌شود که موجب مزاحمت مشترک شده باشد و شاکی بتواند موضوع مزاحمت را با دلایل قانونی اثبات کند. بر این اساس، مواردی مانند ارسال پیام‌های تبریک، تبلیغی و پیام‌هایی با مضامین اجتماعی و فرهنگی و حتی سیاسی نمی‌توانند مشمول عنوان مزاحمت تلقی شوند؛ مگر آنکه طبق رویه‌های مشابه در زمینه تلفن ثابت حجم پیام‌های ارسالی در عمل باعث نداشتن امکان استفاده مشترک از وسیله مخابراتی شود.

اما این تفسیر غلط به نظر می‌رسد. آنقدر وسایل ارتباط جمعی نظیر رادیو، تلویزیون، اینترنت و... در زندگی اجتماعی ما جا باز کرده است که انبوهی از تبلیغات را در اطراف خود کاملا احساس می‌کنیم. حتی روی بدنه وسایط نقلیه عمومی و کنار پل‌ها و اتوبان‌ها نصب نقوش و تابلوهای تبلیغاتی مشاهده می‌شود. اما این روش‌ها متفاوت از نفوذ در وسایل ارتباطی شخصی و مختص به هر شهروند است که حق مدیریت ارتباطی آن وسیله را دارد و مجبور به دریافت دایم این پیام‌های کوتاه در زمان‌های مختلف شبانه‌روز نیست. نباید مزاحمت به این حد توسط شرکت مخابرات محدود تصور شود که فقط در صورتی که حجم پیام‌های ارسالی در عمل باعث نداشتن امکان استفاده مشترک از وسیله مخابراتی شود، مزاحمت تلقی شود.

این‌که یک مشترک به خاطر منافع شخصی یک عده ای، به خاطر تحمیل دریافت این‌گونه پیام‌ها از خواب بیدار می‌شود، یا مثلا مجبور به دست کشیدن از کار در حال انجام خود به خاطر رسیدن پیامی که به هیچ‌وجه مورد نیاز مشترک نیست و نظایر آن مزاحمت تلقی می‌شود. به طورقطع عدم امکان استفاده مشترک از وسیله مخابراتی به دلیل ارسال انبوه پیام‌ها مزاحمت تلقی خواهد شد و این سخن از طرف شرکت مخابرات بر اساس آیین‌نامه حرف جدیدی نیست. باید قدری دقیق‌تر به واژه مزاحمت توجه داشت. درگیر و معطوف کردن ذهن مشترک و جلب توجه وی با رساندن انبوه پیامهای کوتاه در طول شبانه‌روز که احتمالا هیچ‌کدام از آنها مورد استفاده مشترک نیست، نوعی مزاحمت محسوب خواهد شد.

ایجاد رنجش

زمانی که تبلیغات، تکنیک هایی را به کار می گیرد که باعث آزردن، رنجاندن و توهین به کسی شوند یا عوام فریبانه باشند، مشتریان ممکن است آن را به عنوان یک امر ناخواسته و آزاردهنده درک کنند. تبلیغات موبایلی ممکن است انبوهی از اطلاعات را فراهم کند که باعث گیجی دریافت کننده شوند و مصرف کنندگان به این اطلاعات ناخواسته، به طور منفی عکس العمل نشان دهند. این موضوع یکی دیگر از پیامدهای منفی پیامک های تجاری است که می تواند از جوانب حقوقی برخوردار باشد.

نقض حقوق شهروندی

حتی در صورت عدم ایجاد مزاحمت به معنای واقعی کلمه، باید توجه داشت که یکی از مسایل مهم در زندگی افراد، حریم خصوصی آنها است. تلفن همراه شخصی با شماره‌ای مختص به یک شهروند، جزو وسایل شخصی فرد محسوب می‌شود. به این ترتیب ارسال پیام کوتاه تبلیغاتی در هر زمان از شبانه‌روز و بدون درخواست مشترک نوعی ورود به حریم خصوصی شخص محسوب می‌شود. از جمله حقوق شهروندی، آزادی افراد در حریم خصوصی خود و حق بر عدم ورود دیگران به حریم خصوصی آنان است. بنابراین احترام به حقوق شهروندی اشخاص اقتضا دارد که جلوی ورود این دسته از پیام‌های کوتاه تبلیغاتی به تلفن همراه شخصی افراد گرفته شود. این امر نیازمند اعمال نظارت دقیق و تجدید نظر در سامانه فعلی ارسال پیام‌های کوتاه در حجم وسیع به شهروندان کشورمان است.

نادرست بودن نظام فعلی

اساسا با توجه به ماهیت ناقض حقوق شهروندی بودن الزام شهروندان به دریافت پیامک‌های تبلیغاتی از سوی مبلغان برای دریافت یا عدم دریافت درست نیست. در توضیح این مطلب باید گفت که در حال حاضر اصل امکان برای ارسال پیامک‌های مزبور برای تمامی مشترکان تلفن همراه است. یعنی اصل و مبنا بر پایه جواز ورود به حریم خصوصی افراد است. تنها در صورت عدم تمایل مشترک می‌تواند از طریق تماس خواستار قطع ارسال پیام کوتاه تبلیغاتی شود. اساسا باید سامانه تبلیغاتی از طریق ارسال پیام‌های کوتاه متعدد عکس نظام فعلی باشد. به این معنا که متصدیان امر ارسال پیام کوتاه تبلیغاتی به عموم مردم اطلاع‌رسانی کند که هر کس از مشترکان تلفن همراه که تمایل به دریافت پیام‌های کوتاه انبوه تبلیغاتی دارد مثلا به شماره خاصی یک پیام کوتاه بفرستد.

موضع قانونی در زمینه مزاحمت

در صورتی که به علت ارسال پیام‌های کوتاه تبلیغاتی به مراجع قضایی مراجعه شود و درنهایت این عمل بنا به نظر قاضی دادگاه ایجاد مزاحمت تلقی شود، حکم این عمل در قوانین ما وجود دارد. مطابق ماده 641 قانون مجازات اسلامی، هر گاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت کند، علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس از 1 تا 6 ماه محکوم خواهد شد. به این ترتیب ملاحظه می‌شود که عمل مزبور در صورت احراز مزاحمت برای اشخاص به انحای گوناگون جرم تلقی و مرتکبان آن را با مجازات مواجه خواهد کرد.

رسیدگی به شکایات پیامک های تبلیغاتی

اعتراضات به حق شهروندان نسبت به این پیامک های ناخواسته بالاخره چند ماهی است مسوولان این حوزه را به فکر انداخته و سامانه ای را برای بررسی این شکایات راه اندازی کرده اند. بر این اساس در حال حاضر مشترکان تلفن همراه می توانند با ارسال پیامک به سامانه 10001314، شکایات خود از پیامک‌های دریافتی تبلیغاتی را به ثبت رسانند.سامانه دریافت شکایت پیامک‌های تبلیغاتی که در ششمین جشنواره و نمایشگاه بین‌المللی رسانه‌های دیجیتال رونمایی شد، هم اکنون آماده خدمات رسانی به مشترکان تلفن همراه است و مشترکان می‌توانند، شکایات خود را از پیامک‌های انبوه تبلیغاتی به شماره 10001314 ارسال کنند؛ به این معنا که متقاضی باید شماره پیامک ارسالی و متن آن را به شماره مذکور ارسال کند تا موضوع مورد رسیدگی قرار گیرد.شیوه ارسال پیامک‌های تبلیغاتی و انبوه به موبایل مشترکان و افزایش روزافزون تعداد این پیامک‌ها بدون اجازه مشترکان در تمامی ساعات شبانه ‌روز و حتی نیمه‌های شب، به حدی مورد انتقاد مشترکان است که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی با تصویب طرحی اپراتورهای تلفن همراه را مکلف به کسب اجازه قبلی از مشترکان برای ارسال پیامک های انبوه تبلیغاتی، خبری و اطلاع رسانی کرد اما با این وجود پیامک های تبلیغاتی همچنان برای مشترکان ارسال می شود و به نظر می رسد این آیین نامه آنطور که باید اجرایی نشده است.